De standpunten van de Ampelcoalitie zijn verdeeld als het om het financieel beleid gaat - net zoals een verkeerslicht met zijn verschillende kleuren. Maar nu zetten de economische wijzen de minister van Financiën onder druk door een hervorming van de schuldenrem voor te stellen.

Op het hoogste niveau van het politieke debat spreekt FDP-leider Christian Lindner over de financiering van investeringen, verlichtingen en internationale hulp in het kader van de schuldenrem. Voor hem is dit niet alleen een verplichting uit de grondwet, maar ook uit economische verstandigheid.

Voor het eerst sinds het begin van de coronapandemie zal de federale overheid dit jaar de schuldenregel naleven. Voor Lindner is dit een kleine luxe, die het hem mogelijk maakt om zijn coalitiepartners SPD en Groenen tegemoet te treden.

Toch vecht Lindner alleen voor de schuldenrem, terwijl op dinsdagochtend de vijf economische wijzen een hervormingsvoorstel voor de schuldenrem publiceerden. Tegelijkertijd bekritiseert het Internationaal Monetair Fonds (IMF) de Duitse schuldenregeling.

De Raad van Deskundigen stelt voor dat de federale overheid in tijden van lage totale schuldenlast hogere tekortuitgaven toestaat. Bovendien wordt de procedure voor conjuncturele aanpassing aangepast en de overgang naar de schuldenregel in noodgevallen soepeler gemaakt.

Dit kan de federale overheid een extra financiële speelruimte van meer dan 50 miljard euro tot 2027 opleveren. De voorstellen van de Raad van Deskundigen zullen het debat over de zinvolheid van de schuldenrem opnieuw doen oplaaien.

De economische experts, die in hun financieel-politieke standpunten net zo verdeeld zijn als de verkeerslichtcoalitie, hebben desondanks een gezamenlijk standpunt over de schuldenrem gevonden.

Dit kan ook een signaal aan de politiek zijn. De economen laten in hun hervormingsvoorstellen de grootste controverses achterwege, zoals bijvoorbeeld het idee om investeringen over het algemeen van de regel uit te zonderen. Toch eisen ze ingrijpende wijzigingen in de grondwet.

Naast de FDP zou ook de Unie moeten instemmen, wat momenteel onwaarschijnlijk is. Desondanks pleit de voorzitter van de Raad van Economische Experts, Monika Schnitzer, ervoor dat de voorstellen de flexibiliteit van het begrotingsbeleid vergroten en de houdbaarheid van de overheidsfinanciën niet in gevaar brengen. Het voorstel omvat in detail:

1. Flexibilität der Neuverschuldung je nach Schuldenstand

In normale tijden staat de schuldenrem een jaarlijkse lening van 0,35 procent van het bruto binnenlands product toe. De Raad van Economische Experts vindt dit te rigide, omdat investeringen daardoor "onnodig" beperkt worden. Onder bepaalde voorwaarden, zoals bijvoorbeeld hogere economische groei of lagere rentetarieven, zijn "houdbaardere schuldenniveaus mogelijk".

De schuldquote laat de totale schuldenlast zien in verhouding tot de economische prestaties. Op dit moment staat Duitsland op 64 procent. Het voorstel omvat drie scenario's: Als de schuldquote onder de 60 procent ligt, wordt een jaarlijkse schuldenopname van één procent mogelijk gemaakt. Indien de schuldquote boven de 60 procent ligt, is een schuldenopname van 0,5 procent toegestaan. Indien de schuldquote de 90 procent overschrijdt, wordt de oorspronkelijke schuldenopname van 0,35 procent weer vastgesteld.

Volgens simulaties van de Raad zou deze hervorming ertoe leiden dat de schuldquote daalt tot 59 procent in 2070. Zonder hervorming zou de bestaande regeling ertoe leiden dat de quote daalt tot onder de 30 procent.

2. Übergangsregelung nach Krisen

Op dit moment eindigen crises volgens de schuldenrem altijd op 31 december van een jaar. In de grondwet is vastgelegd dat de Bondsdag een noodtoestand kan uitroepen - zoals de afgelopen jaren gebeurde vanwege pandemieën of zorgen over energieveiligheid.

De noodtoestand kan echter steeds slechts voor één jaar worden afgekondigd. Vanaf 1 januari daalt de toegestane kredietopname weer naar 0,35 procent. De gevolgen van schokken eindigen echter nooit abrupt. Ze nemen weliswaar snel af, maar ze strekken zich uit over jaren.

De Raad van Economische Experts stelt daarom een overgangsfase voor na een noodsituatie. "Crises hebben vaak nog merkbare effecten, zelfs als de primaire oorzaak al is overwonnen", aldus de economische wijzen. De overgangsfase kan ofwel vier jaar duren, waarbij de toegestane kredietopname elk jaar met 0,5 procentpunten wordt verminderd, of drie jaar, waarbij de kredietopname elk jaar lineair tot 0,35 procent wordt teruggebracht.

Deze hervorming creëert fiscale ruimte en versterkt tegelijkertijd de schuldenrem, aangezien herhaalde discussies over de opnieuw uitroeping van een noodtoestand worden vermeden. Economen van allerlei pluimage hebben zich al voor deze overgangsregeling uitgesproken.

3. Konjunkturkomponente

De 0,35 procent-regel bepaalt niet alleen de jaarlijkse nieuwe schulden, maar wordt afhankelijk van de economische situatie aangepast: In slechte tijden zijn hogere schulden mogelijk, in goede tijden minder. Dit stelt de regering in staat om te reageren op economische cycli en dwingt deze om te sparen voor slechtere tijden. Bij de berekening is de afwijking van de economische ontwikkeling ten opzichte van de normale capaciteitsbenutting, dus het potentieel van de Duitse economie, doorslaggevend.

De schatting van deze grootte is echter volgens de economische wijzen en vele andere economen verouderd. Een hervorming is voorzien in het regeerakkoord en zou zonder wijziging van de grondwet kunnen worden doorgevoerd. Tijdens een economische workshop in de afgelopen maanden heeft de federale regering meerdere voorstellen verzameld, die echter sterk uiteenlopen.

De speelruimte die ze momenteel zouden bieden, ligt tussen enkele miljarden en een hoger tiental miljarden