Twee jaar geleden zorgde MSG Entertainment – exploitant van locaties zoals de legendarische Madison Square Garden – voor krantenkoppen met kunstmatige intelligentie. Er werd een verfijnd gezichtsherkenningssysteem ingezet om advocaten buiten te sluiten die kantoren vertegenwoordigen die rechtszaken tegen het bedrijf voeren. Het gevolg? Advocaten mochten noch naar shows noch naar sportevenementen, wat snel leidde tot een civiele rechtszaak. De advocaten klaagden – natuurlijk. En terwijl sommige toeschouwers instemmend glimlachten bij deze farce, mompelde een CEO laconiek: „Goed zo.“

Doch wat op het eerste gezicht als een kleinigheid lijkt, opent de deur naar een van de centrale debatten van onze tijd: Hoe beïnvloedt kunstmatige intelligentie de delicate balans tussen individuele vrijheid, maatschappelijke vooruitgang en economische belangen? En zijn we überhaupt nog de hoofdrolspelers in deze ontwikkeling – of allang slechts figuranten?

De vrijheid om niet vrij te zijn

Reid Hoffman, tech-investeerder en medeoprichter van LinkedIn, besprak deze vragen recentelijk in een toespraak in Londen. Hij verwees daarbij naar de beroemde concepten van de filosoof Isaiah Berlin: "negatieve vrijheid" (de vrijheid van externe beperkingen) en "positieve vrijheid" (het vermogen om autonoom te handelen). Beide, volgens Berlin, staan vaak in conflict. Democratieën proberen door middel van compromissen een weg te vinden - met wisselend succes.

Hoffman waarschuwt: Waar eerdere technologieën vooral gereedschappen waren, is AI iets fundamenteel nieuws. Het beslist, creëert en beoordeelt zelfstandig – en kan ons daarmee zowel vrijheid geven als ontnemen. In zijn boek Nexus noemt Yuval Noah Harari AI zelfs een „buitenaardse intelligentie“ die, anders dan een atoombom, autonoom kan handelen. Harari schetst sombere scenario's: drones die zelf beslissen wie ze aanvallen. Algoritmen die sociale ongelijkheid bestendigen. Een onzichtbare gevangeniswereld.

Doch Hoffman houdt daarentegen vol. KI, zo is zijn stelling, kan niet alleen een bedreigingsscenario zijn. Ze zou ook de ultieme "superagent" van de mens kunnen worden - als we haar op de juiste manier inzetten.

Superkrachten voor het dagelijks leven

Stelt u zich voor dat AI uw persoonlijke assistent is: Het helpt u complexe contracten te begrijpen, geeft uw kinderen wiskundeles of maakt u een competenter werknemer. Met systemen zoals ChatGPT, aldus Hoffman, zouden mensen hun individuele "superkrachten" kunnen ontdekken - creatief, innovatief en zelfbepalend.

Deze positieve vrijheid, zoals Hoffman het noemt, stelt iedereen in staat het beste uit zichzelf te halen in een decentrale en flexibele samenleving. "Tools zoals ChatGPT zijn als een GPS voor informatie," legt hij uit. Geen dwang, maar ondersteuning.

Maar deze optimistische kijk over het hoofd ziet een cruciale vraag: Wie beslist hoe deze technologieën worden vormgegeven? En hoe voorkomen we dat vrijheid in controle verandert?

China: De donkere kant van het „Superagentschap“

Wie men wil zien hoe het niet zou moeten gaan, kijkt naar China. Daar gebruikt de regering AI om burgers te monitoren en een autoritair regime te versterken. Gezichtsherkenning en big data creëren een wereld die experts een „onzichtbare kooi“ noemen. Wat voor Hoffmann een positieve vrijheid is, wordt hier een retorische huls: Het collectieve nut dient slechts een kleine elite.

Een rapport van de Information Technology and Innovation Foundation waarschuwt dat China de VS binnenkort zou kunnen inhalen in de ontwikkeling van AI – als het dat al niet heeft gedaan. Wat dan? Hoe verdedigen democratische samenlevingen hun waarden wanneer autoritaire systemen AI gebruiken om vrijheid te onderdrukken?

Een onzichtbare oorlog

Het KI-debat is meer dan techniekfilosofie. Het is een strijd om waarden en macht. De vraag is niet of KI onze toekomst zal bepalen – maar hoe. Zullen we de vormgevers blijven, of slechts de toeschouwers?

Terwijl democratieën zich met moeite door compromissen heen werken, bewijst China hoe snel AI kan worden misbruikt. Maar Hoffmans optimisme toont aan: Er is een alternatief. Als we AI gebruiken om mensen te versterken en tegelijkertijd duidelijke regels stellen, kan het daadwerkelijk een "superagent" worden – een hulpmiddel dat onze individuele vrijheden bevordert en ons tegelijkertijd verbindt.

Am Ende ist KI weder Freund noch Feind. Sie ist ein Spiegel unserer keuzes. En de vraag blijft: Wat zullen we zien?